شفیع بهرامیان
زندگی در عصر جدید نیازمند بهره‌گیری از مهارت‌ها و ابزارهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری بسیاری است که بی‌توجهی به هر یک از آنان می‌تواند نتایج مصیبت باری بر روند کلی اجتماعی شدن هر عضو جامعه، برجای گذارد.
زندگی امروزی نیازمند فراگرفتن و استفاده از بیش از ۳۵ نوع سواد مفید و مدرن است که سواد علمی بامعنای مصطلح در نظام آموزشی ما، تنها یکی از آن‌ها محسوب می‌شود. ازجمله این مهارت‌های مفید و مدرن می‌توان به سواد عاطفی، سواد حقوقی، سواد فرهنگی، سواد اجتماعی، سواد سیاسی، اقتصادی، سواد رسانه‌ای، سواد اطلاعاتی، سواد کامپیوتری، سواد اینترنتی، سواد محیط کار، سواد خانوادگی و…به‌ویژه سواد تکنولوژی اشاره کرد که هر یک تعریف، استانداردها و راهکارهای خاص خویش را دارند.
در روزگاری نه‌چندان دور، ” سواد ” به معنای توانایی خواندن و نوشتن بود؛ اما از اواسط قرن ۲۰، این تعریف از سواد رواج بسیار یافت: “سواد یعنی مهارت و توانایی کار با رایانه و زبان انگلیسی.” اما اکنون و در هزاره سوم، می‌توان واژه “سواد ” را بامعنایی جدید، فراخوان معنی کرد: “سواد یعنی توان و توانمندی و مهارت زندگی بهتر، سواد یعنی داشتن اطلاعات حل مشکل، سواد یعنی توانایی انتخاب و رد راهکار خوب و بد.” سواد یعنی فراگیری ده ها مهارت مهم و اساسی برای ادامه زندگی که بدون هر یک از آنان، بشر در سختی و سعایت خواهد بود.
اکنون مجبوریم برای ادامه حیات اجتماعی خویش، قبل از هر چیزی خود و جایگاه اجتماعی خویش را بشناسیم (سواد خودشناسی و ایفای نقش) در کنار این مهم، جامعه و انتظارات و چارچوب‌های آن را بدانیم (سواد اجتماعی)، توانایی برقراری ارتباط را با دیگران داشته باشیم و در ارتباطی متعامل به‌عنوان یک موجود اجتماعی، نیازهای خود را بتوانیم به نحو مطلوب برآورده سازیم (سواد ارتباطی)، لازم است همواره باروحیه‌ای انعطاف‌پذیر آمادگی پذیرش فن‌آوری، ایده و روش جدید بوده و البته قدرت انطباق خود با آن‌ها را داشته باشیم (سواد تکنولوژی) و از همه مهم‌تر باید قادر باشیم مدیریت اطلاعات نماییم چراکه انسان هزاره سوم بدون شناخت و مهارت استفاده درست از اطلاعات، قادر به ادامه راه نخواهد بود.(سواد اطلاعاتی)
امروزه می‌توان به تعداد مهارهایی که انسان اجتماعی برای زندگی بهتر و ادامه حیات خویش بدان نیازمند است سواد یا مهارت تعریف نمود ازجمله:
سواد اطلاعاتی: عبارت است از توانایی استفاده از رایانه و استخراج و تولید اطلاعات با استفاده از آن است
سواد عاطفي: توانايي برقراري روابط عاطفي با خانواده، همسر و دوستان به نحو احسن
سواد ارتباطي: توانايي برقراري ارتباط و تعامل با تمامي اعضاي جامعه (آداب معاشرت- روابط اجتماعي احسن)
سواد مالي: توانايي مديريت اقتصادي درآمد (چگونگي پس‌انداز، سرمایه‌گذاری و مديريت خرج)
سواد رسانه‌ای: اينكه بدانيم كدام رسانه‌ها معتبر و كدام نامعتبر است؛ توانايي تشخيص وثوق اخبار و ديگر پیام‌های رسانه‌ای
سواد آموزش‌وپرورش: توانايي تربيت فرزندان به نحو احسن
سواد رايانه‌ای: توانايي استفاده از مهارت‌های هفت‌گانه رايانه ” ICDL” مفاهيم پايه فناوري اطلاعات و ارتباطات، استفاده از رايانه و مديريت فایل‌ها، واژه‌پردازی
سواد اطلاعاتی: مهارت‌های موردنیاز برای ساماندهی، جستجو و تحلیل اطلاعات
سواد انتقادی: توانایی بیان تفکر انتقادی و قضاوت درباره محتوی اهداف و نتایج و اثرات احتمالی متون مکتوب
سواد موبایلی: توانمندی استفاده از فن‌آوری تلفن همراه مانند
سواد فرهنگی: توانایی درک و فهم ارزش‌های فرهنگی، اجتماعی، ایدئولوژیکی در متون ارائه‌شده
سواد حقوقی: داشتن دانش حقوقی ابتدایی و نحوه استفاده از آن برای حمایت از خود
سواد بصری: توانایی تفسیر تصاویر، علائم، عکس‌ها و زبان غیر گویا (زبان اشاره)
سواد فن‌آوری: مدیریت درست بر استفاده از تکنولوژی‌های مختلف، انتخاب، انتقال، صدور و ورود تکنولوژی
سواد عمومی: (اطلاعات عمومی) داشتن تصویری درست ازآنچه در اطراف ما در جریان است.
سواد پزشکی و سلامت: (داشتن مهارت و اطلاعات اولیه لازم حوزه سلامت و پزشکی)
سواد ورزشی: (مهارت‌های لازمه برای ورزش و همچنین داشتن تخصص در برخی رشته‌های ورزشی خاص)
سواد سیاسی: یا به عبارتی توانایی تحلیل و اظهارنظر در مسائل و مصادیق سیاسی و اخذ تصمیم درست در کنش‌های سیاسی و انتخابات
سواد اجتماعی: (مهارت شناخت ارزش‌ها و هنجارهای جامعه و ایفای نقش مطابق با انتظارات جامعه)
سواد خودشناسی: یا شناخت توانمندی‌ها و استعدادهای فردی و راهکاری افزایش اعتمادبه‌نفس و در کل اتخاذ چارچوب و هدفی خاص به‌عنوان فلسفه زندگی و…
سواد اخلاقی (میزان تقید به ارزش‌های عام انسانی جهانی و اخلاقی و نوع نگاه به این مفاهیم)
سواد اقتصادی: توانایی شناخت اصول و مبانی اقتصاد و نمودار هزینه-منفعت و به‌صورت کلی مدیریت بر دخل‌وخرج خانوار
سواد زناشویی و همسرداری: آشنایی و شناخت مسایل روحی و روانی و جسمی مرتبط با زندگی زناشویی
سواد:…
در این میان نقش سواد اطلاعاتی و سواد رسانه‌ای پررنگ‌تر از سایر مهارت‌های لازمه برای زندگی در عصر امروزی است.
سواد اطلاعاتی و رسانه‌ای در افزایش دموکراسی و توسعه پایدار و متوازن نقش بی‌بدیلی دارد، سواد رسانه‌ای نیز به معنای استفاده درست از تکنولوژی و فناوری‌های جدید ارتباطی و اطلاعاتی است. این دو مهارت در جریان ساخت پیام و محتواهای رسانه‌ای و همچنین نحوه مصرف این محتواها توسط آحاد مختلف مردم، بسیار اثرگذار است و لازم است آموزش‌های لازم هم به تولیدکنندگان محتوا و هم به مصرف‌کنندگان محصولات مختلف رسانه‌ای، در این باب داده شود. این آموزش‌ها باید از همان سنین کودکی و نوجوانی تا بزرگ‌سالی به‌صورت مستمر ادامه پیدا کند تا به انسان امروزی، قدرت تشخیص، شناخت و درک درست از واقعیت‌های رسانه‌ای و جدا کردن دروغ از حقیقت را، بدهد.
سواد رسانه‌ای بر تفکر انتقادی تأکید دارد و به فرد آموزش می‌دهد که با شناخت ابزارهای پیام‌رسان، هویت و سیاست‌های آن، پیام‌های منتقل‌شده را با دقت مورد حلاجی قرار دهند و در صورت مفید و کاربردی بودن، مورداستفاده و یا پذیرش قرار دهند.
سواد اطلاعاتی و رسانه‌ای سبب افزایش آگاهی عمومی و توسعه، بازتعریف نقش صحیح رسانه‌ها و احزاب سیاسی و توسعه، حمایت از رشد و پیشرفت انسان و توسعه، بهره‌مندی از قدرت اطلاعات و توسعه و درنهایت نیل به استقلال و توسعه می‌شود.
سواد رسانه‌ای به روزنامه‌نگار و اصحاب رسانه نیز قدرت و مهارت مخاطب شناسی، شناخت فرایند تولید پیام، زیبایی‌شناسی، زمان‌شناسی، کدها و عناصر تشکیل‌دهنده پیام، تأثیرات و بازخوردهای پیام و به‌صورت کلی نحوه تأثیرگذاری بر ذهن و روان مخاطب را می‌دهد. رسانه نگارانی که به این ابزار مجهز باشند مشکلی در شکل دادن به افکار عمومی و اقناع مخاطب و مردم نخواهند داشت.
مخلص کلام آنکه به ازای تمام لحظاتی که انسان امروزی در مسیر تصمیم و اجرا قرار می‌گیرد می‌توان سواد و مهارت را احصا و تدوین نمود.
نکته مهم اما اولویت‌دهی و تلاش برای کسب مهارت‌های مهم‌تر ازجمله سواد اطلاعاتی، سواد ارتباطی، سواد عاطفی، سواد رسانه‌ای، سواد مالی و امثالهم است که اکنون و در دنیایی که مملو از اطلاعات خالص و ناخالص است، بسیار لازم و ضروری است.
امروزه لازم است با عینکی انتقادی و شکاک، مسائل و موارد مختلف محیط خویش را رصد کرده و مجهز به ابزار تحلیل و تنزیه، بتوان راه را درست تشخیص داد و به بیراهه نرفت.
از یاد نبریم که اکنون اجتماعی شدن به معنای همان یادگیری مهارت‌ها و سوادهای لازمه جهت ایفای نقش‌های مختلف خود در جامعه است؛ براین اساس؛ سواد اصل و مبنای زندگی است و بکوشیم که باسوادتر باشیم تا زندگی بیشتر بر ما لبخند بزند. به‌عنوان عضوی از خانواده از همان سنین کودکی با احصای سوادها و مهارت‌های لازمه برای زندگی فرزندانمان، مقدمات لازم برای آموزش هر یک از سوادهای فوق‌الذکر را برای آنان فراهم آوریم.