دکتر یونس برومند، اقتصاددان
مناطق مرزی از ابعاد مختلف امنیتی، اجتماعی، اقتصادی، ارتباطی، سیاسی و فرهنگی دارای اهمیت هستند. در حالت کلی، اهمیت و نقش مناطق مرزی را از دو جنبه می‌توان مورد بررسی قرار داد. از یک جنبه، مرز مشخص‌کننده محدوده حاکمیت دولت بر مناطق تحت نفوذ است و قلمرویی را تعیین می‌کند که دولت می‌تواند در آنجا قوانین خود را به اجرا بگذارد.
از این نظر، مهمترین کارکرد مرز، ایجاد مانع و عامل بازدارنده از سایر کشورهاست. به علت نزدیکی به کشورهای دیگر، مناطق مرزی همواره در معرض تهدیدات خارجی قرار دارند و بنابراین لازم است برای برقراری امنیت و جلوگیری از حملات احتمالی، نیروهای نظامی و انتظامی در این گونه مناطق تقویت شوند. به همین دلیل، عمده مناطق مرزی، مناطق نظامی نیز هستند.
از جنبه دیگر، منطقه مرزی را می‌توان بصورت یک منطقه اقتصادی تعریف کرد که مردمان آن، فراتر از خطوط مرزی و در تعامل با کشورهای همسایه، به فعالیت‌های اقتصادی مشغول هستند.
با توجه به این دیدگاه، نقش مرز از یک مانع به یک پل ارتباطی تبدیل می‌شود. امروزه در بیشتر کشورهای جهان مناطق مرزی کارکرد خود را به منزله یک مانع از دست داده و بر تعاملات و همکاری‌های اقتصادی بین‌المللی متمرکز شده‌اند.
با این وصف، مناطق مرزی و نحوه کارکرد آنها، عامل کلیدی در رشد و توسعه اقتصادی به شمار می‌رود. این مناطق هم می‌توانند مانعی در برابر توسعه و یکپارچگی نواحی مرزی باشند و هم به منزله پلی ارتباطی، زمینه روابط اقتصادی و اجتماعی دو طرف مرز را فراهم کنند. عملکرد در هر کدام از نقش‌ها، به تصمیم سیاستگذار و قانونگذار بستگی دارد.
با وجود مزیت‌ها و ظرفیت‌های بسیار زیاد مناطق مرزی، این مناطق در ایران معمولاً مناطق محرومی هستند. آمار و اطلاعات مربوط به شاخص‌های کلان اقتصادی نشان می‌دهند که استان‌های مرزی در مقایسه با استان‌های مرکزی، عملاً کمتر توسعه پیدا کرده‌اند.
بافت نامناسب شهری، زیرساخت‌های ضعیف، جاده‌های مواصلاتی نامناسب، سطح پایین درآمد اکثریت مردم، کمبود امکانات آموزشی و بهداشتی و … باعث شده است که سطح رفاه مردم این مناطق پایین‌تر از مناطق صنعتی و مرکزی کشور باشد.
این موضوع در کنار عدم وجود زیرساخت‌های صنعتی و نبود اشتغال پایدار، می‌تواند مهمترین دلیل گرایش مردم به انجام فعالیت‌های غیررسمی از قبیل کولبری و قاچاق (کالا و سوخت) در مناطق مرزی باشد.
مناطق و شهرهای مرزی با فراهم نمودن مواد اولیه وارداتی برای مراکز تولیدی و همچنین ایجاد دریچه برای صادرات محصولات داخلی، مناطقی استراتژیک در فرآیند توسعه کشور به شمار می‌روند.
امروزه تجارت بین‌الملل در بسیاری از اقتصادهای نوظهور، بعنوان پیشران توسعه اقتصادی درنظر گرفته شده و شواهد تجربی نشان می‌دهند که توسعه شهرهای مرزی به رشد پایدار و توسعه اقتصادی این کشورها کمک بسیاری زیادی کرده است.
در ایران عمدتاً از جنبه اول (یعنی عامل بازدارندگی از سایر کشورها) به مناطق مرزی نگاه شده است، اما برای توسعه اقتصادی کشور، لازم است زین پس از منظر دوم (یعنی پل ارتباطی) نیز به مناطق مزبور نگریسته شود.
البته نگاه توسعه‌ای به مناطق مرزی چند سال است که در ادبیات کلامی سیاستگذاران و قانونگذاران مشاهده می‌شود، اما از جنبه عملی، اقدامی در این خصوص انجام نگرفته است.